تصفیه فاضلاب صنایع دارویی یا تصفیه پساب صنعت دارویی به عنوان تصفیه یکی از فاضلاب‌های صنعتی پیچیده و سمی مطرح بوده است. در برخی از این فاضلاب‌ها آلودگی‌های ویژه‌ای وجود دارند که بسیار برای محیط زیست مخاطره آمیز هستند و همین امر ضرورت تصفیه فاضلاب در این صنایع را توجیه می‌کند. در این مقاله در مورد روش‌های تصفیه فاضلاب دارویی و روش‌های مقابله با این خطر صحبت خواهیم کرد.

تصفیه فاضلاب دارویی چیست؟

فاضلاب صنایع دارویی به دلیل تنوع بالا در تولیدات انواع داروها و مواد آرایشی یکی از فاضلاب‌های صنعتی خاص و سمی است که بایستی نسبت به تصفیه آن اقدام نمود و از تخلیه آن بدون تصفیه به محیط زیست به طور جدی جلوگیری نمود؛ زیرا این فاضلاب دارای مواد شیمیایی و سمی بالا، انواع هورمون‌ها، آنتی بیوتیک‌ها و سایر ترکیبات آلی خاص است که سبب صدمات گسترده ای به محیط زیست می‌شود.

داروها شامل گستره وسیعی از مواد شیمیایی هستند که جهت پیشگیری و یا درمان بیماری‌ها استفاده می‌شوند. اکثر داروها در کارخانجات با استفاده از فرمولاسیون‌های خاص و از مواد شیمیایی ساخته شده و شامل محصولات بسیار متنوع مانند آنتی بیوتیک‌ها، مسکن‌ها، هورمون‌ها، واکسن‌ها، ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی و دارویی، مواد ضدعفونی کننده،… می‌شوند.

فاضلاب دارویی چه مشخصاتی دارند؟

به طور کلی فاضلاب صنایع دارویی دارای میزان آلایندگی بالایی هستند و میزان BOD و COD  در فاضلاب صنایع دارویی بسیار بالاست. میزان  COD محلول در صنایع صنایع دارویی معمولا بسیار زیاد بوده و اکثرا از نوع دیر تجزیه پذیر به لحاظ زیستی هستند. در صنایع تولید الکل، با توجه به اینکه از موادی مانند ملاس جهت تولید الکل استفاده می‌شود، میزان COD حتی به ۱۰۰۰۰۰ میلی گرم در لیتر  هم می‌رسد. همچنین در مراکز تولید واکسن با توجه به استفاده از عوامل بیماری‌زا جهت تولید محصولات، بایستی حتماً پساب صنایع دارویی خروجی قبل از دفع به خوبی ضدعفونی گردد.

طبقه بندی صنایع دارویی بر اساس خط تولید و روش تهیه محصولات دارویی، بر حسب دسته بندی تولیدات دارویی، به شرح زیر است:

• کارخانه‌های سنتز مواد دارویی: مانند ساخت آنتی بیوتیک‌ها، ضد عفونی کننده‌ها، ویتامین‌ها، داروهای بی حسی، هورمون‌ها و داروهای پوستی.
• کارخانه‌های تولید محصولات بیولوژیکی: مانند واکسن‌ها، سرم‌ها، آنتی ژن‌ها و ..
• کارخانه‌های تولید محصولات گیاهی: مانند مورفین‌ها، کدئین‌ها، آلکالوئیدها و …
• فاضلاب ناشی از مواد شیمیایی مورد استفاده
• فاضلاب ناشی از شستشوی سالن و تجهیزات
• فاضلاب بخش آزمایشگاه و کنترل کیفیت

دلیل اهمیت تصفیه فاضلاب صنایع داروسازی

استفاده از سیستم‌ تصفیه پساب دارویی چند دلیل عمده دارد که مهم‌ترین آن‌ها، جلوگیری از ورود مواد آلاینده خطرناک، انواع هورمون‌ها و مواد شیمیایی به طبیعت است. با کاهش این مواد می‌توان از بروز جهش ژنتیکی در موجودات زنده و انسان‌ها و سایر بیماری‌ها جلوگیری نمود. از دیگر دلایل اهمیت استفاده از سیستم تصفیه فاضلاب صنایع داروسازی می‌توان به کاهش مصرف آب با اصلاح و استفاده مجدد از آن‌ها در بخش‌های مختلف اشاره نمود.

برخی از خطرناک‌ترین اثرات فاضلاب صنعت داروسازی

• آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی: فاضلاب دارویی حاوی مواد شیمیایی مختلفی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، هورمون‌ها، مواد ضدالتهاب و سایر داروها است که می‌توانند به راحتی وارد آب‌های سطحی و زیرزمینی شوند و آن‌ها را آلوده کنند. این آلودگی می‌تواند باعث مرگ آبزیان، اختلال در رشد گیاهان و حتی ورود این مواد شیمیایی به زنجیره غذایی انسان شود.
• مقاومت آنتی‌بیوتیکی: استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها در صنعت داروسازی و ورود آن‌ها به فاضلاب می‌تواند منجر به ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی در باکتری‌ها شود. این مسئله باعث می‌شود که درمان بیماری‌های عفونی برای انسان سخت‌تر و حتی غیرممکن شود.
• اختلالات هورمونی: برخی از داروهایی که در فاضلاب دارویی وجود دارند، مانند هورمون‌ها، می‌توانند باعث اختلالات هورمونی در انسان و حیوانات شوند. این اختلالات می‌توانند منجر به مشکلات تولیدمثلی، رشد غیرطبیعی و سایر بیماری‌ها شوند.
• آسیب به محیط زیست: ورود فاضلاب دارویی به محیط زیست می‌تواند باعث تغییر در ترکیب شیمیایی خاک و آب شود و به طور کلی اکوسیستم را تحت تاثیر قرار دهد. این مسئله می‌تواند منجر به کاهش تنوع زیستی و حتی انقراض برخی از گونه‌های گیاهی و جانوری شود.
• تهدید برای سلامت انسان: مواد شیمیایی موجود در فاضلاب دارویی می‌توانند از طریق آب آشامیدنی، غذا و هوا وارد بدن انسان شوند و باعث بروز بیماری‌های مختلفی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی، بیماری‌های عصبی و سایر مشکلات سلامتی شوند.

روش های تصفیه فاضلاب دارویی

خطرات بسیار زیادی که فاضلاب تولیدی از صنایع دارویی به همراه دارد موجب شده است تا سازمان حفاظت محیط زیست در تمام دنیا از ورود مستقیم این پساب‌ها به محیط زیست جلوگیری نمایند. با ورود این نوع پساب به پکیج تصفیه فاضلاب صنایع دارویی، مراحل مختلف تصفیه بر روی آن‌ها انجام شده و در نهایت خروجی با کیفیت مطلوب تخلیه می‌گردد. از مهم ترین و اصلی‌ترین روش‌ های تصفیه فاضلاب دارویی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

تصفیه فیزیکی فاضلاب دارویی

یکی از روش‌‌های موثر در تصفیه فاضلاب صنایع دارویی، استفاده از روش تصفیه فیزیکی فاضلاب دارویی است. در تصفیه پساب‌ صنایع دارویی نیز اولین گام تصفیه فیزیکی است. در این مرحله که تاثیری بر کاهش مواد آلی و غیر آلی و شیمیایی ندارد، ذرات بزرگ و معلق در فاضلاب جمع آوری می‌شوند. به دلیل عدم تاثیر مستقیم این گام بر بهبود شاخص‌های کیفی فاضلاب، تصفیه فیزیکی در اغلب مواقع به عنوان پیش تصفیه در نظر گرفته می‌شود. در تصفیه فیزیکی فاضلاب دارویی مراحل زیر انجام می‌پذیرد:

• آشغال‌گیری
• متعادل سازی
• خنثی سازی و تنظیم pH
• انعقاد و لخته سازی
• ته نشینی
• جذب سطحی
• ازن زنی و تصفیه با پراکسید هیدروژن

تصفیه بیولوژیکی فاضلاب دارویی

بسیاری از مواد آلی فاضلاب‌های دارویی با کمک میکروارگانیسم هوازی و بی هوازی قابل تجزیه است. به همین دلیل اغلب از استفاده از روش‌های بیولوژیکی نتایج بسیار خوبی نیز دریافت می‌شود. مواد آلاینده صنایع داروسازی نیز برخی با روش هوازی و مابقی با روش بی هوازی قابل حذف شدن است. لذا به کمک تجهیزات مختلف، شرایط برای رشد میکروارگانیسم ها و بهبود فرایند تجزیه آماده می‌شود. مابقی مواد باقیمانده نیز با سایر روش‌ها حذف می‌شوند. برخی از این روش‌ها به شرح زیر هستند:

 فرآیند UASB

در تکنولوژی UASB با بکارگیری یک روش بی هوازی با جریان رو به بالا در یک بستر لجن که در یک مخزن منشوری یا قیفی شکل قرار گرفته، نرخ جداسازی سرعت داده شده است. ترکیبی از سلول های میکروبی و فاضلاب از پایین راکتور وارد مخزن می شود و ضمن حرکت رو به بالا، سرعت آن ها کاهش می یابد تا جایی که لخته هایی از سلول ثابت و ساکن می شوند.

روش MBR

بیوراکتور غشایی یا MBR یکی از رایج ترین شیوه ها در تصفیه آب دارویی است که با تلفیق تصفیه فاضلاب بیولوژیکی، فیزیکی و فیلتراسیون در نهایت موفق به حذف حجم بالایی از مواد جامد معلق در پساب‌ها شده است. در واقع با تصفیه فاضلاب به روش بیوراکتور غشایی مرحله تصفیه شیمیایی و ته نشینی مواد معلق حذف می‌گردد.

تصفیه شیمیایی فاضلاب دارویی

مقدار بسیار زیادی از مواد آلاینده موجود در فاضلاب صنایع دارویی به صورت ذرات معلق با اندازه‌های کوچک در پساب‌ها وجود دارند. برای جمع آوری این ذرات می‌توان از انواع مواد منعقد کننده و لخته سازها استفاده کرد. پس از ورود مواد منعقد کننده، ذرات معلق به هم چسبیده و روی سطح فاضلاب شناور می‌شوند. سپس با کمک تجهیزات مختلف این مواد لخته شده از روی سطح جمع آوری و تخلیه می‌شوند. برخی از مواد لخته شده نیز به دلیل وزن سنگین در کف مخزن انباشته و ته نشین خواهند شد و به صورت لجن تخلیه می‌شوند.

تصفیه الکتروشیمیایی فاضلاب دارویی

مرحله دیگری از تصفیه آب داروسازی، استفاده از روش‌های الکتروشیمیایی است. در این روش‌ها از الکترودها و انرژی الکتریکی برای جداسازی یون های مختلف موجود در فاضلاب استفاده می‌شود. به دلیل وجود مواد شیمیایی بالا در پساب صنعت داروسازی استفاده از روش‌های الکتروشیمیایی می‌تواند بسیار کارآمد باشد.

در این تکنولوژی با استفاده از الکترودهای آهن و آلومینیوم و ایجاد یک جریان الکتریکی، یون‌های آهن و آلومینیوم در فاضلاب ایجاد می‌شوند که با آلاینده‌های موجود در فاضلاب ایجاد پیوند می‌کنند و سبب حذف آلاینده‌ها می‌شوند.

تصفیه پیشرفته فاضلاب دارویی با اکسیداسیون

در سال‌های اخیر روش‌های مختلفی برای کاهش مواد آلاینده و بهبود شاخص کیفی در صنایع داروسازی معرفی شده است که هر یک دارای نقاط مثبت و منفی ویژه خود هستند. برای تصفیه پساب دارویی لازم است مجموعه‌ای از بهترین روش‌ها در کنار هم اجرا شوند. از جمله آن‌ها می‌توان به اکسیداسیون اشاره نمود که در آن اغلب مواقع از اشعه فرابنفش و ازن زنی  استفاده می‌شود.

این دستگاه‌ها با تولید رادیکال‌های آزاد باعث اکسیداسیون انواع آنتی باکتری‌ها و مواد شیمیایی موجود در فاضلاب داروسازی می‌شوند. به این ترتیب بدون ایجاد لجن و یا ماده شیمیایی واسطه تصفیه فاضلاب دارویی به خوبی و به صورت کامل انجام می‌شود.

طراحی سیستم تصفیه فاضلاب صنایع دارویی

شرکت آریا صاف با تکیه بر دانش، تخصص و تجربه کارشناسان خود توانایی طراحی، ساخت و اجرایی سیستم های تصفیه فاضلاب صنایع دارویی را به صورت تصفیه‌ خانه‌های بتنی و سایر پکیج‌ها داراست. با توجه به مشخصات کیفی فاضلاب صنایع دارویی معمولا برای تصفیه این نوع فاضلاب از روش‌های تصفیه تلفیقی شیمیایی – بیولوژیکی و همچنین از روش‌های تصفیه پیشرفته استفاده می‌شود.

با این حال کارشناسان آریا صاف با اندازه گیری پارامترهای مورد نیاز و بررسی نیازهای شما، مناسب‌ترین سیستم تصفیه فاضلاب صنایع داروسازی را برای شما طراحی خواهند کرد.