در جهان مدرن امروزی انسان‌ها برای پیش بردن بخش‌های مختلف زندگی فعالیت‌های مختلفی را از کارهای خانگی گرفته تا تولیدات صنعتی و کشاورزی انجام می‌دهند. تمام این فعالیت‌ها با آب سروکار دارد و در نتیجه پساب نیز تولید می‌شود. پساب به‌جامانده از این فعالیت‌ها باید پیش از ورود به محیط زیست تصفیه شود.
در این مطلب به این موضوع می‌پردازیم که دقیقاً پساب چیست، چند نوع دارد و با استفاده از چه روش‌هایی می‌توان آن را تصفیه کرد؟
پساب چیست؟
بسیاری از فعالیت‌های انسان با آب مرتبط است. این فعالیت‌ها کارهای خانگی مانند شستن ظروف، استحمام تا فعالیت‌های صنعتی و… را شامل می‌شود. به آب آلوده و ضایعات آبی که در نتیجه فعالیت‌های انسانی و صنعتی تولید می‌شود پساب می‌گویند. این آب شامل آلاینده‌ها، ذرات جامد، مواد شیمیایی و… است. ورود پسابها به بسترهای طبیعی می‌تواند موجب بروز انواع بیماری‌ها و خطرات زیست محیطی شود؛ بنابراین پساب نیز باید تصفیه شود.
انواع پساب چیست؟
پسابها دارای دسته‌بندی‌های مختلفی هستند. این دسته‌بندی‌ها با توجه به منشأ و درجه آلودگی آنها صورت میگیرد. به صورت کلی باید گفت پساب دو نوع دسته‌بندی دارد. نوع اول شامل موارد زیر است.
- پساب خاکستری
- پساب سیاه
پساب خاکستری
این نوع پساب به آب‌هایی گفته می‌شود که با مدفوع انسانی در تماس نیست. برای مثال، آبی که برای شستن سینک، ظرف‌ها در ماشین لباسشویی، حمام و… مورد استفاده قرار میگیرد. این آب‌ها به دلیل سطح آلودگی کمتری که دارند پساب خاکستری نامیده می‌شوند.
پساب سیاه
این نوع پساب، پسابی است که حاوی مدفوع انسانی است و معمولاً از سرویس بهداشتی و سیستم‌های فاضلابی تخلیه می‌شود. از آن جایی که پساب سیاه بسیار آلوده است، نیاز به پالایش و تصفیه بسیار مناسبی دارد.
نوع دیگری از دسته‌بندی پساب عبارت‌اند از:
- پساب صنعتی
پساب صنعتی به آب‌ها و موادی گفته می‌شود که در پایان فرایندهای صنعتی به وجود می‌آیند. این نوع پسابها شامل مواد شیمیایی، مواد آلی و غیرآلی، مواد نفتی، فلزات سنگین، املاح، مواد رنگی، واکنش‌های حرارتی و… هستند. تصفیه فاضلاب صنعتی در این بخش مورد استفاده قرار میگیرد.
- پساب شهری
پساب شهری ناشی از فعالیت‌های روزمره مانند استحمام، آب مورد استفاده شده در ماشین‌های ظرفشویی و لباسشویی و… است که شامل مواد آلی، مواد شیمیایی، مواد معدنی، و مواد بیولوژیکی می‌شود.
- پساب کشاورزی
مجموعه‌ای از آب‌ها و موادی که در نتیجه فرایندهای کشاورزی مانند آبیاری مزارع، شستشوی ماشین‌آلات کشاورزی، استفاده از کودها و سموم، و فرایندهای دیگر تولید می‌شوند و نیاز به تصفیه دارند را پساب کشاورزی می‌گویند. پساب کشاورزی حاوی انواع مواد آلی، مواد نیتروژنی، فسفر، پتاسیم، سموم شیمیایی، و آلودگی‌های دیگر است.
- پساب بارانی
پساب بارانی همان‌طور که از نام آن پیداست، پسابی است که در نتیجه رخدادهای هواشناسی مانند تجمع باران، رگبار، یخ‌بندان، یخ‌زدگی و تجمع برف به وجود می‌آید. از آن جایی که این تجمعات ابتدا به زمین می‌نشینند و بعد وارد بسترهای طبیعی می‌شوند حاوی انواع آلودگیها مانند ذرات خاک، مواد آلی، مواد نیتروژنی و فسفری از کودها، آلودگی‌های شیمیایی و…هستند.
- پساب بیمارستانی
پساب بیمارستانی پسابی است که در نتیجه فرایندهای پزشکی و درمانی در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی به وجود می‌آید. این پساب شامل مواد بیولوژیکی ناشی از فعالیت‌های درمانی است. تصفیه فاضلاب بهداشتی کمک زیادی به تصفیه این آلاینده‌ها میکند.
تفاوت فاضلاب و پساب چیست؟
تصور بسیاری از افراد از فاضلاب و پساب یکی است. به‌عبارت‌دیگر تصور میکنند فاضلاب و پساب با هم تفاوتی ندارند. اما باید گفت پساب بخشی از فاضلاب است یا در واقع زیر مجموعه‌ی آن است.
فاضلاب به تمامی آب‌های آلوده تولید شده در اثر فعالیت‌های انسانی گفته می‌شود و میزان آلودگی آن بسیار بالاست اما پساب به علت ماهیت آن حاوی آلاینده‌ها و فضولات انسانی و باکتریایی نیست.
با این حال هر دوی این‌ها با استفاده از دستگاه تصفیه فاضلاب نیاز به تصفیه و پالایش دارند.
انواع روش‌های تصفیه پساب
همان‌طور که در قسمت‌های بالا توضیح دادیم پساب نسبت به فاضلاب آلودگی کمتری دارد؛ اما به این معنی نیست که می‌توان آن را به‌راحتی وارد بسترهای طبیعی مانند رودخانه‌ها کرد. پساب نیز به عنوان زیر مجموعه‌ای از فاضلاب نیاز به تصفیه دارد و در غیر این صورت آسیب‌های زیادی به محیط زیست وارد میکند.
برای تصفیه پساب از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود که عبارت‌اند از:
- ازن و ازن ژنراتور
یکی از اصلی‌ترین اقدامات در هر تصفیه آبی استفاده از ضدعفونی کننده‌ها است. یکی از موادی که برای ضدعفونی کردن از آن استفاده می‌شود، ازن است. ازن گازی با خاصیت اکسید کنندگی بسیار قوی است که به عنوان یک ضدعفونی کننده قوی در تصفیه آب و فاضلاب مورد استفاده قرار میگیرد. از ویژگی‌های ازن این است که به راحتی باکتری‌ها، ویروس‌ها، تخم‌ها و کیست‌های انگلی را از بین می‌برد و در مقایسه با کلر، کلروامین و … قدرت گندزدایی بالاتری دارد و مواد جانبی مضری باقی نمی‌ماند.
یکی از نکاتی که باید به آن توجه کرد این است که کلر نمی‌تواند به صورت کامل میکروب‌ها را از بین ببرد. از آن جایی که ازن نسبت به ضدعفونی با انواع کلر مانند پودر کلر، مزایای زیادی دارد از آن بسیار استفاده می‌شود.
- فناوری پلاسما
یکی دیگر از روش‌های مورد استفاده در تصفیه پساب فناوری پلاسما است. در این روش مواد شیمیایی به کار برده نمی‌شود. در واقع در این فرایند، جرقه‌هایی در نتیجه برخورد با ذرات محلول و مولکول‌های آب ایجاد می‌شود و میزان انرژی بالا رفته در نتیجه دمای موضعی محیط بالا می‌رود. با این فرایند، کاویتاسیون پلاسمایی اتفاق می‌افتد که منجر به تشکیل حباب‌هایی با اندازه نانو و میکرومتری می‌شود. وقتی حباب‌ها واپاشی می‌شوند، این افزایش دمای موضعی باعث می‌شود باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌ها از بین بروند. الکترون‌ها و یون‌های موجود با واپاشی، تولید رادیکال‌های قوی میکنند که وجود آنها و اشعه فرابنفش، مواد محلول را اکسید میکند. در این صورت، جداسازی به‌صورت جامد در نتیجه تشکیل لخته و رسوب انجام می‌شود.
باید گفت استفاده از فناوری پلاسما از روش‌های مقرون به‌صرف نیز محسوب می‌شود.
- جاذب‌های طبیعی
از دیگر روش‌های تصفیه پساب جاذب‌های طبیعی است. جدا کردن آلاینده‌های آلی در فاضلاب‌ها بسیار مهم است. این کار توسط یک جاذب بسیار قوی، طبیعی و غیر سمی به نام آیروژل الیاف کربن صورت میگیرد. از ویژگی‌های این جاذب این است که قابل بازیافت نیز هست و همچنین می‌تواند انواع آلاینده‌ها با وزن بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ برابر وزن خود را نیز جذب کند.
- روش‌های غشایی
از دیگر انواع روش‌های تصفیه پساب نیز روش‌های غشایی است. این کار توسط انواع غشاهای پلیمری مانند اولترافیلتراسیون، نانو فیلتراسیون، میکرو فیلتراسیون و اسمز معکوس در صنعت آب و فاضلاب انجام می‌شود. این روش منجر به کاهش مصرف انرژی، سهولت استفاده، انتقال جرم با بازده بالا می‌شود.
سوالات متداول
بله تمامی پسابها نیاز به تصفیه دارند چرا که حاوی انواع آلودگیها هستند و در صورت ورود این آلودگیها به طبیعت خسارات جبرانناپذیری وارد میکنند.
خیر، پساب بخشی از فاضلاب و زیر مجموعه آن است.
بله پساب خاکستری نیز مانند پساب سیاه نیاز به تصفیه شدن دارد.
پکیجهای تصفیه فاضلاب و پساب با توجه به ویژگیهایی که دارند قیمت آنها متفاوت است.