راهنمای راه اندازی واحد صنعتی آب بسته بندی شده
بازار فرآوری و فروش آب معدنی و آب شیرین، از جمله بازارهای جذاب در ایران و جهان است. این بازار در ایران با دارا بودن تقاضای سالانه ۱/۲میلیارد لیتری و صادرات حدود ۷ میلیون دلار به کشورهای عربی از جمله عربستان، قطر، کویت، یمن، عراق، افغانستان و نیز کشور ترکیه، گردش مالی سالانه حدود ۶۰۰ میلیارد تومانی دارد.
راه‌اندازی کارخانه آب معدنی
اولین کاری که برای راه اندازی کارخانه آب معدنی یا اب بسته بندی شده باید انجام دهید، اخذ مجوز از سازمان صنعت و معدن استان و سازمان آب منطقه است.
قیمت هر متر مکعب آب 750 تومان است که منطقه‌های آب‌‌خیز بیشتر در قسمت غربی کشور وجود دارند.
بنابراین بدیهی است برای کاهش هزینه حمل و نقل و نزدیکی به چشمه یا چاه مورد نظر، بهتر است زمین شما نزدیک‌ترین محل به منبع آب باشد. تهیه زمینی به مساحت حداقل 4هزار متر ضروری است. آبی که قرار است بسته‌بندی شود، باید استانداردهای لازم را داشته باشد. معمولا این آب از مناطق برفگیر و دارای معادنی با خاک آهکی به طبیعت ارزانی می‌شود.
همچنین در صورتی که می خواهید کارخانه آب بسته بندی شده راه اندازی کنید نیازی نیست که حتما از چشمه های آب معدنی به عنوان منبع آب استفاده کنید و می توانید از آب شهری و یا حتی آب دریا استفاده کنید و با استفاده از دستگاه های آب شیرین کن و تصفیه آب ، اب مورد نیاز برای کارخانه خود را فراهم کنید .
شما می‌توانید با سرمایه‌گذاری بدون دردسر، یک کارخانه همراه با امتیاز آب خریداری کنید. این کارخانه‌ها به دلایل مختلف به خریداران واگذار می‌شوند و قیمت‌های متفاوتی از 1 تا 100 میلیارد تومان دارند.
اگر قرار است که کارخانه شما سودده باشد و محصولتان پس از عرضه به بازار، به فروش برسد باید حداقل تولید 6 هزار بطری در ساعت را مدنظر قرار دهید. زیرا پایین‌تر از این مقدار با توجه به نوسانات موجود، توجیه اقتصادی نخواهد داشت.
هزینه برای بطری، لیبل ، نایلون شیرینگ برای هر بطری و پریفرم از مهم‌ترین و رایج‌ترین هزینه‌های جاری است که برای هر بطری باید بپردازید، اما اگر از پولی که باید بابت زمین پرداخت کنید صرف نظر شود، مبلغی به میزان 1 تا 2.5 میلیارد تومان برای احداث کارخانه لازم دارید.
علاوه بر آن سالانه هزینه های تعویض فیلتر را نیز باید پرداخت کنید که با توجه به دستگاهی که انتخاب می کنید این هزینه متفاوت است .
این مبلغ بستگی به تمیزی و گوارایی آب دارد؛ یعنی هرچه منبع شما آب تمیزتری تولید کند، هزینه کمتری برای تعویض فیلتر متقبل خواهید شد. آزمایشگاه، از آن دسته مکان‌هایی است که برای اکثر کارخانه‌های تولید موادغذایی و نوشیدنی لازم است.
پس برای احداث آزمایشگاه باید مبلغی را کنار بگذارید. هر کارخانه بستگی به نوع ماشین‌آلات و تکنولوژی به کار رفته در آن می‌تواند در بخش تولید از 6 تا 20 کارگر داشته باشد.
ناگفته نماند که دلتان را به کمک‌های دولتی خوش نکنید. زیرا از آنجا که کارخانه‌های بسیاری رو به تعطیلی رفته‌اند، دولت پولش را در این زمینه خرج نمی‌کند و به طور کلی تسهیلاتی به شما نمی‌دهد.
ارزیابی بازار آب معدنی
مسئله فروش، مهم‌ترین بخش کسب‌وکار شما را تشکیل می‌دهد. برای توزیع در کلانشهری مانند تهران به 30کامیونت 6تنی نیاز دارید که هر کدام بیش از 60میلیون تومان قیمت دارد.
در حال حاضر بعید است که سازمان آب با وضعیت بحرانی که برای آب به وجود آمده، مجوز جدیدی برای تاسیس کارخانه صادر کند، بنابراین بهتر است کسانی که قصد ورود به این بازار را دارند، به همان مجوزهای صادر شده قبلی اکتفا کنند و امتیاز آن را از صاحبان قبلی بخرند. بسته‌بندی آب معدنی از حذف مواد معلق موجود در آن گرفته تا استریل کردن آب، باید با دقت و رعایت مسائل بهداشتی صورت گیرد.
بیشتر هزینه جاری صرف خرید بطری و لوازم جانبی می‌شود، اما هر مترمکعب آب، حدود 600 بطری بزرگ را تغذیه می‌کند.
به گفته فروهر، هم‌اکنون بطری 1.5لیتری 1100 تومان، نیم لیتری 700 تومان و 19لیتری 6 تا 7 هزار تومان در بازار قیمت دارد.
به هر ترتیب، طبق آمارهای موجود سالانه میزان تولید و بسته‌بندی آب معدنی و عرضه به بازار در ایران کمتر از 4 میلیارد لیتر است. این در حالی است که سال گذشته ارزآوری صادرات این محصول، 7 میلیون دلار برآورد شد و عراق، افغانستان و ترکمنستان از مهم‌ترین خریداران آب معدنی بوده‌اند.
بنابراین می‌توان با توجه به کمبود مشتری در داخل، روی صادرات آب معدنی سرمایه‌گذاری کرد و با کشف بازارهای بالقوه جدید در کشورهای دیگر، مشکل فروش را به فرصتی تازه مبدل ساخت.
وضعیت واردات و صادرات آب معدنی و اب بسته بندی شده
در سال گذشته بیش از ۲۱ هزار تن آب معدنی به ارزش ۲۵ میلیون دلار صادر شده است. عمده آب معدنی ایران به کشورهای ترکیه با سهم ۶۴ درصدی، عراق ۱۰ درصد، افغانستان ۹ درصد، روسیه شش درصد و پاکستان چهار درصد صادر شده است؛ البته هفت درصد از این محصول نیز به کشورهای مختلف صادر شده است. اما از نظر ارزش و حجم اگرچه صادرات این کالا در سال گذشته نسبت به سال قبل از آن تغییر چندانی نداشته اما در ۱۰ سال گذشته از نظر ارزش وضعیت صادرات انواع آب معدنی در دنیا ظاهراً بهبود یافته است، زیرا که در سال ۱۳۸۶ حجم صادرات آب معدنی ایران ۴۰ هزار تن بوده و ارزش آن به شش میلیون دلار هم نمی‌رسیده است. اکنون در مدت ۱۰ سال حجم صادرات در این بخش تقریباً به نصف رسیده، اما می‌توان گفت که ارزش آن بیش از چهار برابر شده است.
واردات آب معدنی یک چهارم میزان صادرات اب معدنی
البته در کنار صادرات ۲۵ میلیون دلاری ایران در سال گذشته هفت میلیون دلار هم واردات آب معدنی داشته است که حجم این واردات حدود ۹۰۰۰ تن محسوب می‌شود. از عمده کشورهای صادر کننده آب معدنی به ایران می‌توان به ترکیه، آلمان، هلند، کره و اتریش اشاره کرد.
البته در سال‌های قبل محصولاتی از اتریش، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و هند نیز وارد ایران می‌شد، اما به تدریج از سال ۱۳۸۶ تاکنون واردات این بخش از ۶۵ هزار تن به حدود ۹ تن رسیده و کاهشی بیش از شش برابر را تجربه کرده است.
از نظر ارزش نیز این واردات از ۳۳ میلیون دلار در سال ۱۳۸۶ به هفت میلیون دلار در سال قبل رسیده است، اما نکته قابل توجه آنکه در سال گذشته به یکباره واردات انواع آب معدنی بیش از سه برابر رشد یافته و از ۲۹۰۰ هزار تن در سال ۱۳۹۴ به ۹۰۰۰ تن در سال قبل رسیده است.
البته از نظر ارزش حجم واردات این بخش از سه برابر هم بیشتر شده و از ١.۶ میلیون دلار در سال ۱۳۹۴ به هفت میلیون دلار در سال قبل رسیده است.
براساس اعلام وزارت صنعت، معدن و تجارت، ۱۲۰ واحد تولید آب معدنی در کشور وجود دارد اما تعداد واحدهای فعال در این عرصه حداکثر به ۸۰ مورد می‌رسد و میانگین تولید و بسته‌بندی انواع آب معدنی و آشامیدنی در کشور حدود ۱۸۰ میلیون لیتر در سال گزارش شده است. این در حالی است که تولید جهانی آب معدنی و آشامیدنی حدود ۱۴۰ میلیارد لیتر در سال است.
در حوزه تولید انواع آب معدنی مشکلاتی وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به افزایش هزینه‌های تولید، نوسانات نرخ ارز و دشوار شدن فرآیند تأمین مواد اولیه اشاره کرد.
چشم‌انداز سرمایه‌گذاری در صنعت آب معدنی در ایران
در ایران از قدیم یا آب رایگان بوده است یا ارزان‌قیمت و سهل‌الوصول. در قدیم سقاخانه‌ها آب را رایگان در اختیار عابران می‌گذاشتند یا مردانی در کوچه‌ها می‌گشتند و پیاله‌ای آب را به بهایی اندک می‌فروختند. و امروز آبسرد‌کن‌های نذرِ فردی فوت‌شده یا وقفی از سوی کسی رهگذران را سیراب می‌کند. وجود چنین امکان‌هایی باعث شده است فکر اینکه «پول بدهیم و بطری آب بخریم؟» «خرج اضافه» تلقی شده و باعث شود رفتار استفاده از آب‌معدنی در کشور ما مثل بسیاری از کشورها رایج نباشد. آب با کیفیت قابل آشامیدن شهری در بیشتر نقاط کشور با قیمتی تقریباً پایین در دسترس همگان قرار دارد که همین مورد نیز از دلایل پایین‌بودن اقبال عمومی در استفاده از آب‌های بسته‌بندی است. حتی برخی از کسانی که به ناچار بطری نیم‌لیتری آب‌معدنی می‌خرند تا چند وقت، بطری را از آب شرب شهری پر می‌کنند و همراه خود بیرون از خانه می‌برند. البته ناگفته نماند که مصرف آب‌معدنی در کشور ما بین برخی رایج است اما به نسبت جمعیت کشور و در مقایسه با کشورهای اروپایی یا کشورهای جنوب خلیج فارس آمار بسیار پایینی دارد. گذشته از بحث در دسترس بودن آب در بسیاری از نقاط کشور که مانعی سر راه استفاده از آب‌های بسته‌بندی‌شده است، هزینه بالای حمل و نقل سبب می‌شود بیشتر آب‌معدنی که بسته‌بندی می‌شود در مناطقی مشخص مثل شهرهای بزرگ توزیع شود و آب‌معدنی در تمام نقاط کشور یکسان توزیع نشود. شاید با توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل روزی این مشکل رفع شود. کیفیت محصولات به ویژه در بخش خوراکی‌ها همیشه برای مصرف‌کننده‌ها جذاب است یا می‌تواند دافعه ایجاد کند که گاه شایعاتی پیرامون کیفیت بطری‌های آب‌معدنی بسته‌بندی‌شده مطرح بوده است. با این حال در حال حاضر سالانه حدود 1 تا 5 /1 میلیارد لیتر از محصولات صنعت بسته‌بندی آب در ایران تولید می‌شود که بر همین اساس سرانه مصرف آب بسته‌بندی در کشور به حدود 15 تا 20 لیتر می‌رسد و این در حالی است که این مقدار در مقایسه با کشورهای همسایه سهم پایینی دارد. به گونه‌ای که سرانه مصرف آب‌های بسته‌بندی در ترکیه بیش از 130 لیتر و در کشورهای حوزه خلیج فارس بیش از 100 لیتر است. با این حال صنعت آب‌معدنی یکی از صنایع سودآور جهان محسوب می‌شود. در این راستا شرکت‌های ایرانی گام‌هایی در این عرصه برداشته‌اند. اما یکی از مسائل مهم ضعف فعالان این صنعت در کسب بازار فروش و حضور رقابتی است. اگرچه برندهایی وجود دارند که موفق عمل کرده‌اند اما چون تولیدکنندگان نتوانستند روند تولید را به خوبی طی کرده و بازار را شناسایی کنند، دچار ناتوانی در رقابت با سایر تولیدکنندگان شده و ناشناخته مانده‌اند. گذشته از آن گرانی مواد اولیه بسته‌بندی آب‌معدنی نیز مزید بر علت شده است. بنابراین یکی از نیازهای اصلی صنعت آب‌معدنی رشد سرمایه‌گذاری در این عرصه است.
مراحل گرفتن پروانه بهداشتي تولید آب معدنی و آب بسته بندی شده
معدنی بودن آب های معدنی بایستی توسط مرکز آزمایشگاههای مرجع کنترل غذا و دارو تائید گردد و بررسی آنالیز آب معدنی باید بر اساس آخرین تجدید نظر استاندارد ملی ایران به شماره ۲۴۴۱ تحت عنوان ویژگی های آب معدنی طبیعی قابل شرب و آخرین تجدید نظر استاندارد ملی ایران به شماره ۴۴۰۳ تحت عنوان ویژگی های باکتریایی آب معدنی و استاندارد ملی ایران به شماره ۵۸۶۹ آب معدنی انجام گیرد. پس از بهسازی اطراف چشمه و یا چاه ، نمونه برداری در چهار فصل متوالی باید توسط کارشناس بهداشت و انجام گردیده و ویژگی های میکروبی و شیمیایی نمونه توسط آزمایشگاه ها معتبر انجام پذيرد. چنانچه نتایج میکروبی هر یک از چهار فصل، با ویژگی های مندرج ضوابط فني مطابقت نداشته باشد ، صدور پروانه ساخت آب معدنی کان لم یکن تلقی می شود. ادارات کل بهداشت در زمان تمدید پروانه ساخت نسبت به استعلام رعایت حریم های کیفی و کمی محل استحصال آب، از شرکتهاي آب منطقه ای عمل مي کنند. بدیهی ا ست ویژگی های آب در زمان تمدید پروانه ساخت باید مطابق با ویژگی های تایید شده در زمان صدور پروانه مذکور باشد.
استخراج آب معدنی
– فاصله چاه و چشمه از هرگونه آلاینده شهری، روستایی، توریستی، جهانگردی، صنعتی باید حداقل ۵۰۰ متر باشد.
– استخراج آب های معدنی باید به نحوی باشد که از آلودگی و اختلاط آب معدنی با سایر آب ها جلوگیری به عمل آورد.
– مقدار آب معدنی ذخیره شده در محل استخراج نباید از ۲۵ تا ۳۰ % حجم استخراج روزانه آب معدنی تجاوز نماید و به علاوه در زمان نگهداری از عدم آلوده شدن آب و کاهش کیفیت آن اطمینان حاصل شود.
– لوله ها، لوازم و تجهیزات انتقال آب از چشمه و یا چاه به کارخانه بایستی از جنس پلی اتیلن سنگین مناسب ( Food Grade ) و یا استنلس استیل مناسب (ضد زنگ) صنایع غذایی بوده و به آسانی قابل شستشو باشد. مسیر لوله ها و مخازن و اتصالات آب های معدنی ، آشامیدنی و غیر آشامیدنی باید از یکدیگر جدا باشد و ترجیحا با رنگهای مختلف بوده به طوری که از اختلاط آب های آشامیدنی و غیر آشامیدنی با آب معدنی جلوگیری شود.
– در صورتیکه کارخانه متقاضی تولید و بسته بندی هر دو محصول آب آشا میدنی و آب معدنی باشد، می بایست سالن ها و خطوط تولید از یکدیگر مجزا باشند.
– نام تجاری آب آشامیدنی و آب معدنی تولیدی در یک واحد بسته بندی آب، با رعایت سایر شرایط باید متفاوت از یکدیگر باشند.
– حمل و نقل آب معدنی طبیعی برای بسته بندی و یا هر فرایند دیگر قبل از بسته بندی مجاز نیست.
ضوابط آب بسته بندي آشاميدني در ايران
سند ۶۶۹۴ مؤسسه استاندارد وتحقيقات صنعتي ايران، سند معتبر دارای تعاریف و ضوابط کیفی برای تولید و توزیع آب بسته بندی آشامیدنی در ایران بوده و برای تمامی کارخانجات و فعالان صنعت بسته بندی آب آشامیدنی لازم الاجرا است. در این سند اشاره شده است که در تاکید شده که افزودن گاز کربنیک و هرگونه مواد دیگر مانند نگهدارنده، طعم دهنده و یا شيرين کننده به آب آشاميدني در فرایند بسته بندي مجاز نيست و میزان مطلوب PH آب می بایست بین ۶٫۵ تا ۸٫۵ و حداکثر تا ۹ مجاز باشد.
منابع آب معدني در طبيعت ايران
سرزمين ايران با داشتن دو رشته کوه البرز و زاگرس، داراي چشمه ها و منابع آب معدني فراواني است که هرکدام داراي ترکيبات متفاوت و ارزشهاي شرب، درماني و اکوتورسيم هستند. بررسي و شناخت آبهاي معدني در ايران از يک قرن پيش توسط سياحان و هيئتهاي علمي خارجي شروع شده و تعدادي نيز مورد آزمايش و نمونه برداري قرار گرفته اند. در سال ۱۳۰۷ آبهاي معدني شمال شرق تهران و در سال ۱۳۲۸ آبهاي معدني محلات و اردبيل بررسي و مطالعه شدند. همچنين در سال ۱۳۱۵ ايستگاه هاي آب معدني رامسر و لاريجان ساخته شدند. در سال ۱۳۴۴، گزارش شناخت منابع آب معدني آذربايجان توسط دکتر مافي و دکتر مقدم از اساتيد دانشگاه تهران تهيه و چاپ شد. در ادامه خواص فيزيکي، شيميايي و ميکروبي بسياري از چشمه هاي آب معدني توسط دکتر جنيدي مورد بررسي قرار گرفت. در اين خصوص مي توان به مطالعات تکميلي آقايان دکتر عباس خدابنده ، دکتر محمدرضا غفوری و دکتر محمود شریعت نیز اشاره نمود.
در مجموع طبق آخرين مطالعات، وجود ۳۵۰ چشمه آب معدني در ۴۰ منطقه کشور گزارش شده که در چهار رده بي‌کربناته، کلروره، سولفاته و سولفوره تقسيم بندي مي شوند.