تاثیر شوری آب بر محصولات کشاورزی

0 (0)

وجود منبع ها کافی از آب با کیفیت مطلوب، یکی از پارامترهای ضروری در فعالیت های کشاورزی حساب می‌شود. کیفیت آب نقش بسزایی در به‌ حداکثر رساندن تولید محصولات گیاهی و تأمین منبع مناسب برای با استفاده در گلخانه، مزرعه و باغ دارد.

کیفیت آب کشاورزی به عواملی بسیاری همچون منبع آب، نوع ذخیره و نحوه توزیع آن بستگی دارد. آب زیرزمینی در اکثر مناطق کشور سطح بالایی از نمک را دارد، با این حال با تجمع آب باران در سطوح بالای آب زیرزمینی، دسترسی پیدا کردن به کیفیت مناسب امکان‌پذیر است.

نحوه با استفاده از آب را کیفیت آن تعیین می‌کند. در صورتی که درجه شوری آب بیشتر از 22000 EC (µs/cm) باشد، در حالت عمومی برای با استفاده مناسب نیست. چنانچه درجه شوری به کمتر از 300 EC (µs/cm) برسد، برای آبیاری بسیاری از انواع گیاهان مطلوب خواهدبود.

تدابیر مدیریتی

اکثر مواردی که در ارتباط با کیفیت آب مطرح می‌شوند، به جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و شبکه توزیع آن ارتباط دارد. ذخیره آب زیرزمینی پشت سدها، موجب به فساد سریع آب به علت تبخیر و افزایش غلظت نمک‌های نامحلول در آن می‌شود. مخازن سدهایی که در کنار آن فنس‌کشی ندارد، با چرای دام‌ها به‌ آسانی آلوده می‌شود. منطقه هایی که پوشش گیاهی ضعیفی دارند موجب می‌شوند که مقدار قابل توجهی از مواد ارگانیک، کودهای حیوانی و شیمیایی به همراه خاک وارد منبع ها آب شوند. با بکار بردن تدابیر زیر کیفیت منبع ها آب در حد مناسب نگهداری میشود:

• جمع کردن آب‌های شور در تانک‌ها به‌جای مخازن سدها
• فنس‌کشی سدها و انتقال بخشی از آب به آبشخورهای مخصوص دام
• محافظت از مخازن سدها از طریق موجب پوشش گیاهی و کاشت نواری از چمن به‌ وسیله فیلتر طبیعی در دهانه ورودی سد.
• تمیزکردن منظم آبشخورها
• با استفاده از بادشکن در مجاورت سدها به‌منظور کاهش تبخیر
• ساخت تله رسوبات به‌منظور محافظت از سد در زمان بروز خطرات

کیفیت آب

کیفیت آب به‌ روش‌های متنوعی ارزیابی می‌گردد. موضوعات متداولی که در ارتباط با آب با مصرف کشاورزی است مطرح می‌گردد:

• شوری
• کدورت
• سختی
• اسیدیته (pH)
• جلبک‌ها و گیاهان آبزی

شوری

شوری با مقدار غلظت نمک‌های محلول در آب یا خاک ارتباط دارد. تمام آب‌های طبیعی دارای مقداری از نمک‌های محلول مانند سدیم،‌ منیزیم و کلسیم هستند. کلراید سدیم (نمک طعام) متداولترین نوع نمک است؛این نمک جزء اصلی آب دریا میباشد. سطح نمک در آب ویژگی با استفاده آن را در مصارف آبیاری، دام و مصارف خانگی را مشخص می‌کند. بررسی منبع ها آب‌های کشاورزی عموما با سنجش هدایت الکتریکی (EC) صورت می پذیرد. این دستگاه با با استفاده از مقدار‌گیری هدایت الکتریکی نمونه‌ای از آب، مقدار غلظت کل نمک موجود در آن را مقدار می‌گیرد. ای‌سی‌سنج‌ها قادر به تعیین نوع نمک محلول نیستند. این دستگاه با با استفاده از واحدهای مختلف خود، براساس مدل و غلظت نمک‌های آب، به مقدار‌گیری هدایت می‌پردازد. در ویکتوریا واحد EC معمولاً با عبارت میکروزیمنس بر سانتی‌متر (µs/cm) بیان می‌شود. وقتی سطح نمک آب بالا می‌رود، جذب آب به وسیله سلول‌های گیاهی و جانوری به‌شدت سخت می‌شود. این امر منجر به دی‌هیدراته شدن سلول و گاهی مرگ آن می‌گردد.

ارتباط بین غلظت نمک در آب آبیاری و رشد گیاه کاملاً پیچیده است. عواملی چون نوع گیاه، واریته آن، مرحله رشد و روش زهکشی خاک، بر این ارتباط اثرگذار هستند. خاکی که به‌خوبی و به‌طور عمقی زهکشی می‌شود، نسبت به خاکی‌های با زهکشی ضعیف، ویژگی مواجه با مقادیر بالای از نمک را دارد. زمانی که شوری بالا می‌رود، نمک‌هایی مانند کلراید سدیم و بور نیز برای گیاهان مسمومیت موجب می‌کند. جدول 1 خلاصه‌ای از اثرات شوری آب را بر گیاهان نشان می‌دهد.

تحمل حیوانات اهلی به شوری آب براساس نوع آنها، سن، شرایط محیطی، نوع تغذیه و مرحله‌ای که در چرخه تولید مثل قراردارند (به جدول 2 مراجعه کنید: تحمل دام به شوری آب) وابسته است. گوسفند بالغ گوشتی می‌تواند سطح شوری را تا حدود 20000 EC (µs/cm) تحمل کند، این در حالی است که خوک‌ها و پرندگان اهلی تا مقدار 6000 EC (µs/cm) را می‌توانند تحمل کنند. به‌منظور حفظ سلامتی، جلوگیری از کاهش وزن و کاهش محصول، باید شوری آب مورد نیاز دام‌ها به تدریج از مقادیر کم به سمت مقادیر زیاد حرکت کند.

مانند گیاهان، برخی از نمک‌های خاص نیز در دام‌ها اثرات منفی به‌جا می‌گذارد. در گذشته، بیماری گاو و گوسفندان در منطقه جنوب‌غربی ویکتوریا مربوط به سطح بالایی از منیزیم اضافی بود که در منبع ها آب زیرزمینی تشخیص داده شد. در این منطقه، چنانچه مقدار هدایت الکتریکی از 1000 µs/cm فراتر رفت یا احتمال بروز چنین حالتی در آب وجودداشت، صاحبان اراضی باید آزمایش آب را برای بررسی مقدار منیزیم انجام دهند.

جدول ۱: تأثیر شوری آب بر گیاهان

کدورت آب

معلق‌بودن ذرات جامد در ستون آب موجب بروز کدورت در آن می‌گردد. این مواد شامل رس، سیلت، مواد ارگانیک ریز و ارگانیسم‌های میکروسکوپی (اغلب جلبک‌های زنده هستند). علاوه بر اینکه کدورت اثرات فیزیکی بسیاری دارد، آبی که تا حد زیادی کدر است، سطح فسفر بالایی دارد که عاملی مهم در شکل‌گیری شکوفه‌های جلبکی است. کدربودن آب به وسیله مقدار نوری که از داخل نمونه آب عبور می‌کند، بدست می‌آید.

مواد معلق آب موجب:

• رسوب‌گذاری در لوله‌ها، تانک‌ها، سیستم‌های آب گرم و سایر تجهیزات
• موجب لکه روی لباس، سطوح شسته‌شده و غیره.
• گرفتگی لوله‌های باریک در کولرگازی، نازل‌های آب‌پاش و سیستم آبیاری میکرو
• بو و رنگ نامطبوع
• بی‌اثرشدن سیستم‌های کلرزنی
• و کاهش اثر علف‌کش‌ها.

کدورت به وسیله NTU (واحدهای کدورت نفلومتری) مقدار‌گیری می‌شود. مقدار NTU آب زلال تقریباً برابر یک است، اگر آب کمی کدر شود این مقدار به 10 NTU می‌رسد و در صورت کدربودن شدید آب مقدار آن 50 NTU خواهد شد. به‌منظور اینکه در لوله‌ها، تانک‌ها و سیستم‌های آب‌گرم، لجن جمع نشود، کدورت آب باید زیر 5 NTU بماند.

جدول 2: سطوح قابل تحمل شوری آب برای مصرف دامداری

سختی

سختی مقدار نمک‌های کلسیم و منیزیم آب را بیان می‌کند. سختی موجب می‌شود که آب با صابون و موادشوینده به‌خوبی ترکیب نشود و کف نکند. آب سخت روی دست‌ها، داخل لوله‌ها و سایر اتصالات لوله‌کشی مواد زائد و کف‌مانندی تولید می‌کند. همچنین سختی می‌تواند به زردشدن رنگ لباس‌ها هم منجر شود. در سیستم‌های آب‌گرم، سختی مشکل بزرگی است زیرا رسوبات کربنات کلسیم داخل تانک و روی تجهیزات لوله‌ای مربوط به آن تجمع می‌یابد. در جدول ۳ سطوح مختلفی از سختی آب با مصرف کشاورزی و دامداری ارائه شده ‌است. سختی با مقدار کربنات کلسیم (CaCO₃) در یک نمونه آب بیان می‌شود. مقدار‌گیری این پارامتر در آزمایشگاه‌های مربوط به آن به وسیله کیت‌های آزمایشی قابل‌حمل یا به‌کمک نوارهای آزمایشی انجام می‌شود.

جدول ۳: سطوح سختی

سطوح اسیدیته (pH)

pH معیاری از مقدار اسیدی یا بازی بودن آب است که از صفر تا ۱۴ بیان می‌شود. قرائت‌های زیر ۷ اسیدی و بالای ۷ قلیایی هستند. مقدار صفر به‌معنای بیشترین حالت اسیدی و مقدار ۱۴ بیشترین مقدار قلیایی است. مقدار pH آب مقطر برابر ۷ است که به‌عنوان حالت خنثی در نظر گرفته می‌شود. pH مقدار نسبی یون‌های هیدروژن (⁺H) و هیدرواکسید (^–OH) را در یک محلول بیان می‌کند.

مقدار pH آب، امکان با استفاده آن را در مصارف خانگی، آبیاری یا صنعتی نشان می‌دهد. برای آبیاری گیاهان، باغبانی و کاربردهای خانگی، pH باید در محدوده ۶٫۵ تا ۸٫۵ باشد. خوردگی لوله‌ها و اتصالات لوله‌کشی در pHهای زیر ۶٫۵ اتفاق می‌افتند. پوسته‌شدن در مقادیر بالای ۸٫۵ و خوردگی در مقادیر بیش از ۱۱ نیز اتفاق می‌افتد. مقدار pH روی عملکرد برخی از مواد شیمیایی که در کشاورزی با استفاده می‌شوند، اثر می‌گذارد. همیشه قبل از با استفاده از مواد شیمیایی در مزرعه، ابتدا دستورالعمل شرکت سازنده آن را مطالعه کنید و از امکان ترکیب آن با منبع ها آب معمولی مطمئن شوید.

جلبک‌ها و گیاهان آبزی

جلبک به گروه متنوعی از میکروارگانیسم‌ها اتلاق می‌شود، که به‌تعداد فراوان، روی سطح آب به‌صورت کف (یا شکوفه) قهوه‌ای، زرد یا سبز رنگ تجمع می‌یابند. جلبک‌ها و گیاهان آبزی به‌طور طبیعی بخشی از محیط هستند و نقش مهمی در زیست‌بوم دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، اراضی آبخیز و سدهای کشاورزی دارند. با این حال، رشد بی‌رویه جلبک‌ها و گیاهان آبزی می‌تواند منجر به گرفتگی لوله‌ها، عدم دسترسی دام و آلودگی آب برای دام‌ها شود. رشد بیش از حد جلبک و گیاهان آبزی در آب نشان از آن دارد که سطح مواد مغذی آن بالاست. علت رایج این موضوع آن است که رسوبات، مواد ارگانیک، کودهای شیمیایی و حیوانی در منبع ها آب تخلیه می‌شوند.

گروهی از جلبک‌های رایج، به‌نام جلبک سبز-آبی (سیانوباکتریا)، چنانچه به‌تعداد زیاد تجمع یابند، قادرند سلامتی انسان و حیوان را تا حد زیادی به‌خطر اندازند. با اینکه جلبک سبز-آبی گاهی اوقات به‌وضوح یافت می‌شود، نمونه‌هایی از آب که مشکوک به وجود این جلبک هستند باید در آزمایشگاه، بررسی شوند.

علائم بروز این جلبک در آب ظاهرشدن سریع رنگ سبز روشن روی سطح آب است که مانند کف است، همچنین برروی صخره‌ها، گیاهان و در محدود لبه‌های سد، لکه‌های آبی آسمانی موجب می‌شود، که بوی خاک یا فساد شدید می‌دهند. در اوایل هجوم این جلبک، نقاط ریز سبزرنگ روی سطح آب بروز می‌کنند.

شرایطی که در آن احتمال رشد جلبک و گیاهان آبزی بیشتر می‌شوند شامل:

• مواد مغذی فراوان، به‌خصوص فسفر و نیتروژن
• آب گرم و راکد
• نور آفتاب زیاد

تعدادی از گونه‌های گیاهان آبزی برروی سطوح ‌آب‌های آزاد مانند مخزن سدهای کشاورزی، رشد می‌کنند. با با استفاده از ابزارهای مکانیکی می‌توان تمام آنها را کنترل کرد.