در روزهای آلودگی هوا، آیا بارندگی باعث آلوده شدن آب رودخانه ها می شود؟ چه آلاینده هایی با بارندگی وارد آب رودخانه ها می شود؟
بارندگی یکی از مهم ترین فرآیندهای طبیعی تصفیه هواست. وقتی باران می بارد، بسیاری از ذرات معلق که در هوا پخش شده اند زمین گیر می شوند و کیفیت هوای تنفسی بهتر می شود. اما سؤال مهم این است که در روزهای آلودگی هوا، آیا بارندگی باعث آلوده شدن آب رودخانه ها می شود؟
پاسخ کوتاه: بله، اما میزان و نوع آلودگی به شدت باران، نوع آلاینده ها و شرایط محیط بستگی دارد.
در این مقاله به طور کامل بررسی می کنیم که بارندگی چگونه آلودگی هوا را به رودخانه ها منتقل می کند، چه آلاینده هایی وارد آب های سطحی می شوند، و اثرات آن بر محیط زیست و سلامت انسان چیست.
آیا بارندگی در روزهای آلودگی هوا باعث آلوده شدن آب رودخانه ها می شود؟
بارندگی می تواند نقش دوگانه داشته باشد:
- هوا را پاک می کند
- اما آلودگی های موجود در هوا را به سطح زمین، خاک و رودخانه ها منتقل می کند
بنابراین باران به عنوان یک “حامل طبیعی” عمل کرده و مواد شیمیایی، فلزات سنگین، میکروب ها و ذرات معلق را از هوا شسته و وارد سیستم آب های سطحی از جمله رودخانه ها می کند. این پدیده به نام باران اسیدی یا شست وشوی جوی (Atmospheric Deposition) شناخته می شود.
در روزهای آلودگی هوا، غلظت آلاینده ها بالاتر است؛ پس بارندگی می تواند میزان بیشتری از این آلاینده ها را با خود به سمت رودخانه ها، کانال های آب و دریاچه ها منتقل کند.
چگونه بارندگی آلاینده ها را وارد رودخانه ها می کند؟
برای اینکه درک دقیق تری داشته باشیم، لازم است مسیر ورود آلودگی به آب رودخانه ها را بشناسیم:
۱. شست وشوی آلاینده های معلق هوا توسط قطرات باران
ذرات معلق (PM2.5 و PM10)، خاکستر، دوده و ترکیبات شیمیایی که در هوا وجود دارند، هنگام بارش توسط قطرات باران حل شده یا به دام افتاده و همراه آب باران روی زمین می ریزند.
۲. ورود آب باران به مسیل ها، جوی ها و رودخانه ها
آب باران در شهرها از طریق جوی ها و کانال ها جمع آوری می شود و مستقیماً وارد رودخانه ها می گردد. بنابراین هر آلودگی موجود در آب باران وارد رودخانه نیز می شود.
۳. رواناب سطحی (Runoff)
آب باران پس از برخورد با زمین،
مواد آلوده کننده سطح خیابان ها، آسفالت، پشت بام ها و زمین های صنعتی را نیز شسته و با خودش حمل می کند.
این مواد شامل:
- روغن موتور
- لاستیک خودرو
- فلزات سنگین
- سموم کشاورزی
- ضایعات کارخانه ها
می باشد. این رواناب یکی از مهم ترین منابع آلودگی رودخانه هاست.
۴. نفوذ آلودگی به آب های زیرزمینی و سپس ورود به رودخانه ها
در برخی مناطق، باران آلوده ابتدا وارد خاک و سپس وارد آب چاه ها و آب های زیرزمینی شده و در نهایت به رودخانه ها می رسد.
چه آلاینده هایی با بارندگی وارد آب رودخانه ها می شود؟
بارندگی در روزهای آلودگی هوا می تواند ترکیبات و مواد شیمیایی مختلفی را وارد آب رودخانه ها کند. مهم ترین این آلاینده ها شامل موارد زیر هستند:
۱. فلزات سنگین
بارندگی می تواند ذرات آلوده هوا و خاک را که حاوی فلزات سنگین هستند شسته و به رودخانه ها وارد کند. مهم ترین فلزات سنگین عبارتند از:
- سرب (Pb) ناشی از سوخت ها و فعالیت های صنعتی
- کادمیوم (Cd) ناشی از صنایع باتری سازی
- جیوه (Hg) ناشی از نیروگاه ها و صنایع شیمیایی
- آرسنیک (As) ناشی از معادن و صنایع فلزی
این فلزات می توانند روی سلامت انسان، جانوران آبزی و اکوسیستم اثرات بسیار مخرب داشته باشند و از بین رفتن ماهی ها و اختلال در زنجیره غذایی از نتایج آن است.
۲. ترکیبات گوگردی و نیتروژنی
باران در مناطق آلوده می تواند حاوی مقدار زیادی از مواد زیر باشد:
- دی اکسید گوگرد (SO₂)
- اکسیدهای نیتروژن (NOx)
این مواد موجب تشکیل باران اسیدی می شوند که می تواند:
- pH آب رودخانه را کاهش دهد
- باعث مرگ ماهی ها و موجودات حساس شود
- ساختار زیستگاه ها را به هم بریزد
۳. ذرات معلق و دوده
ذرات معلق (PM) از خودروها، سوزاندن سوخت های فسیلی و فعالیت های صنعتی منشا می گیرند. هنگام بارندگی این ذرات وارد آب رودخانه می شوند و باعث:
- کدر شدن آب
- کاهش نوررسانی به گیاهان آبزی
- اختلال در تنفس ماهی ها
می شوند.
۴. میکروب ها و عوامل بیماری زا
باران می تواند میکروب ها و ویروس هایی که در هوا یا روی سطح زمین وجود دارند را شسته و وارد رودخانه ها کند. این پاتوژن ها شامل:
- باکتری ها
- ویروس ها
- انگل ها
است و ممکن است باعث آلودگی منابع آب خام شود.
۵. مواد شیمیایی شهری و صنعتی
رواناب شهری ترکیبات بسیار متنوعی را شامل می شود:
- روغن ها و مواد نفتی
- شوینده ها و مواد شیمیایی خانگی
- بقایای لاستیک خودرو
- میکروپلاستیک ها
- ترکیبات آلی فرار (VOC)
- رنگ ها و حلال ها
همه این مواد بر کیفیت آب تأثیر منفی می گذارند.
۶. سموم و کودهای کشاورزی
در مناطق کشاورزی، بارندگی می تواند باعث شسته شدن:
- کودهای شیمیایی
- سموم آفت کش
- علف کش ها
شود. این مواد از طریق زمین و کانال ها وارد رودخانه ها شده و مشکلات جدی مثل:
- شکوفایی جلبکی
- کاهش اکسیژن آب
- مرگ آبزیان
را ایجاد می کنند.
اثرات آلودگی باران بر رودخانه ها
باران آلوده می تواند اثرات گسترده ای روی محیط زیست داشته باشد:
۱. تغییر pH آب
باران اسیدی می تواند باعث اسیدی شدن رودخانه ها شود و شرایط زیست جانوران آبزی را مختل کند.
۲. کاهش اکسیژن محلول
وجود مواد آلی و شیمیایی می تواند مصرف اکسیژن را افزایش دهد.
۳. تهدید سلامت انسان
فلزات سنگین و میکروب ها در آب آشامیدنی مشکلات جدی ایجاد می کنند.
۴. کاهش تنوع زیستی
مرگ گیاهان و جانوران آبزی از مهم ترین اثرات است.
۵. تهدید منابع آب شرب
رودخانه ها معمولاً منابع اولیه آب تصفیه خانه ها هستند؛ آلودگی آنها کیفیت آب شرب را به خطر می اندازد.
آیا بارندگی همیشه مضر است؟
خیر.
در بسیاری از مناطق، بارندگی عامل مهم پاک سازی هوا و کمک کننده به اکوسیستم است.
اما در روزهای آلودگی شدید، بارندگی می تواند موقتا آلودگی ها را از هوا به زمین و رودخانه ها منتقل کند.
جمع بندی
در پاسخ به سؤال مهم:
آیا بارندگی در روزهای آلودگی هوا باعث آلوده شدن آب رودخانه ها می شود؟
بله، بارندگی می تواند آلاینده های هوا را بشوید و وارد رودخانه ها کند.
چه آلاینده هایی وارد آب می شوند؟
- فلزات سنگین
- ترکیبات گوگردی و نیتروژنی (باران اسیدی)
- ذرات معلق و دوده
- میکروب ها و ویروس ها
- مواد شیمیایی شهری و صنعتی
- سموم و کودهای کشاورزی
بنابراین مدیریت شهری، کنترل آلودگی هوا و کاهش ورود آلاینده ها به محیط زیست در جلوگیری از آلودگی رودخانه ها نقش بسیار مهمی دارد.